مدت‌هاست شایعات مختلفی در مورد به پایان رسیدن دنیا در روز ۲۱ دسامبر سال ۲۰۱۲ همزمان با شب یلدا در ایران؛ در وبلاگ‌های مختلف و شبکه‌های اجتماعی مطرح می‌شود و هر روز ابعاد گسترده‌تری به خود می‌گیرد.

البته از سوی کار‌شناسان علمی و به خصوص سازمان فضایی ناسا این شایعات تکذیب شده و حتی ناسا آن را شایعه‌ای مضحک دانسته است و این موضوع را مطرح کرد که نه ناسا و نه هیچ سازمان علمی دیگری چنین چیزی را پیش‌بینی نکرده است.

در گزارش ناسا آمده است، اصلاً تراز به خط شدن گیتی وجود ندارد و حداقل تا چند دهه آینده چنین هم‌راستایی رخ نمی‌دهد و حتی اگر هم چنین پدیده‌ای اتفاق افتد، تأثیر آن بر زمین بسیار ناچیز است. به عنوان نمونه، در سال ۱۹۶۲ چنین هم‌ترازی رخ داد و ۲ مورد دیگر هم در سال‌های ۱۹۸۲ و ۲۰۰۰ اتفاق افتاد.

در هر دسامبر هم زمین و خورشید با مرکز کهکشان راه شیری هم‌تراز می‌شوند، اما این یک رخداد سالانه است که هیچ تبعاتی هم ندارد.

گروه فناوری‌های نوین خبرگزاری مهر در این زمینه گفتگویی را با دیوید موریسون- زیست اختر‌شناس مرکز پژوهشی ناسا و رئیس مرکز مطالعه حیات در کیهان کارل سگان و دانشمند ارشد موسسه علوم قمری ناسا درباره این شایعات انجام داده است. دیوید موریسون در این گفتگو با تأکید بر اینکه ۱۰ سال پیش به ایران سفر کرده و جمهوری اسلامی ایران را کشور فوق العاده‌ای دیده است، شایعات بی‌اساس پایان دنیا را تکذیب کرد.

* آیا هیچ گونه تهدیدی در سال ۲۰۱۲ زمین را تهدید می‌کند؟

- خیر، البته به غیر از گرمایش زمین که بزرگ‌ترین تهدید بلندمدت سیاره ما به شمار می‌رود.

* منشاء داستان «خاموشی کامل» زمین در تاریخ ۲۳ تا ۲۵ دسامبر چیست؟

- این ایده به قدری بی‌پایه است که من نمی‌دانم منشأ آن کجا است. این ایده ناشی از جنون، از وسط ناکجا آباد سر در آورد و هیچ پایه علمی برای آن وجود ندارد.

وی اعتقاد دارد که آنچه در نظر عده‌ای یک ایده خنده‌دار و در نظر عده‌ای دیگر تنها یک شایعه به نظر می‌رسد، موجبات نگرانی‌های جدی را برای برخی افراد به ویژه جوانان و نوجوانان فراهم کرده است.

* آیا این امکان وجود دارد که برخی از اجسام کیهانی به نوعی با زمین همتراز شوند که به زمین صدمه بزنند، یا آن را تخریب کنند؟

- در ماه دسامبر هیچ همترازی وجود ندارد. حتی اگر هم وجود داشته باشد، این مسئله هیچ صدمه‌ای به زمین وارد نمی‌کند. تنها موردی که می‌تواند به زمین صدمه بزند و یا آن را نابود کند؛ یک برخورد و تصادم با اجسام بزرگی چون یک خرده سیاره بزرگ خواهد بود. درست مثل خرده سیاره‌ای که ۶۵ میلیون سال پیش به زمین برخورد کرد و موجب انقراض دایناسورها شد. اما امروز هیچ خطری زمین را تهدید نمی‌کند.

* آیا خطر برخورد یک شهاب سنگ و یا یک خرده سیاره در آینده نزدیک با زمین وجود دارد؟

- خیر به هیچ عنوان.

* * * *

شایعه پایان دنیا از کجا شروع شد؟

قضیه به پایان رسیدن دنیا در روز ۲۱ دسامبر سال ۲۰۱۲ برای نخستین بار با این ادعا آغاز شد که سیاره‌ای به نام «نیبیرو» که سومری‌ها آن را کشف کرده‌اند، در حال حرکت به سوی زمین است. ابتدا گفته می‌شد که این فاجعه در ماه می‌۲۰۰۳ رخ می‌دهد و زمانی که این تاریخ گذشت و هیچ اتفاقی نیفتاد، زمان موعد به دسامبر ۲۰۱۲ تغییر کرد و به تقویم باستانی «مایا» که تحول بزرگ در زمستان سال ۲۰۱۲ را پیش‌بینی کرده بود، ربط داده شد، به همین دلیل هم تاریخ ۲۰ دسامبر به عنوان روز موعود پیش‌بینی شد.

مایا‌ها تقویمی داشتند که «شمارش بلند» نامیده می‌شد و بر پایه یک بازه زمانی ۱۸۷۲۰۰۰ روزه بود. دوره فعلی این تقویم در آگوست سال ۳۱۱۴ پیش از میلاد آغاز شد و قرار است در اواخر سال آینده به پایان رسیده و دوره جدید آن آغاز شود. با این وجود، هیچ دلیلی در دست نیست که بتوان ادعا کرد از دید مایا‌ها، گذر از یک دوره به دوره بعدی یک رخداد آخرالزمانی محسوب می‌شد. حتی اگر هم چنین تصوری داشتند، آن‌ها هیچ راهی برای پیش‌بینی آینده در اختیار نداشتند.

اما از سوی دیگر، این درست است که ما نفرین شده هستیم. سیاره ما و همه چیزهای روی آن محکوم به فنا هستند. یک میلیارد سال دیگر، خورشید به حدی درخشان‌تر و گرم‌تر می‌شود که آب اقیانوس‌ها شروع به بخار شدن می‌کند. یک میلیارد سال پس از آن، دیگر آبی بر روی زمین نمانده و همه آن تبخیر شده است، و همراه با آن تمام شکل‌های زندگی بر روی زمین محو می‌شود، به جز برای برخی انواع جان‌سخت که می‌توانند در اعماق زمین و در میان بازمانده‌های گل و لای زنده بمانند.

طول عمر محدود خورشید، نابودی سیاره سوم منظومه‌اش را تضمین می‌کند. ولی انواع زیادی از بلایای طبیعی دیگر هم وجود دارند که می‌توانند عمر درصد زیادی از ما را در آینده‌ای بسیار نزدیک‌تر به پایان برسانند؛ که صحبت ما هم در مورد همان‌ها است. در میان این حوادث، برخورد با سیارک‌ها یا دنباله‌دار‌ها یکی از پرطرفدار‌ترین آن‌ها است.

در گذشته، زمین بار‌ها هدف اشیاء بزرگ و سرگردان آسمانی بود. یک سنگ آسمانی با دست کم ۱۰ کیلومتر پهنا، در ۶۵ میلیون سال پیش با زمین برخورد کرد و علاوه بر نابودی آخرین بازمانده‌های دایناسور‌ها، خیلی از انواع دیگر گیاهی و جانوری را نیز منقرض کرد. انقراضی که البته برای ما انسان‌ها حادثه خوبی محسوب می‌شد، چون فضا را برای رشد و تکامل پستانداران باز گذاشت.

در سال ۱۹۰۸ / ۱۲۸۷، یک انفجار با قدرتی در حدود هزار برابر بمب اتمی از نوعی که بر هیروشیما فرود آمد، درختان را در محدوده‌ای وسیع در نزدیکی رودخانه تونگاسکا در سیبری ریشه‌کن کرد. متهم احتمالی این مورد، بخشی از یک دنباله‌دار یا شهاب‌سنگ بزرگ بود که کیلومتر‌ها بالا‌تر از سطح زمین منفجر شده بود. اگر این اتفاق بر فراز یک شهر پرجمعیت رخ می‌داد، تاثیر آن فاجعه‌بار بود.

حوادث بد دیگری هم برای زمین اتفاق افتاده‌اند. اَبرآتشفشان‌ها فوران کرده‌اند و زمین‌های وسیعی را با خاکستر و گدازه پوشانده‌اند، و پس از آن نیز زمین را به زمستان‌های عمیق آتشفشانی برده‌اند (به دلیل ابری از خاکستر که مانع از رسیدن نور خورشید به زمین می‌شد). عصرهای یخبندان آمده‌اند و رفته‌اند، و خیلی از اوقات، در خلال عصرهای یخبندان که زمین یک گلوله برفی شده بود، به نظر می‌رسید که کل زمین برای میلیون‌ها سال یخ زده باقی می‌ماند.

رخدادهایی از این دست باز هم اتفاق می‌افتند. سیارک‌ها و دنباله‌دارهای کوچک و بزرگ باز هم با زمین برخورد خواهند کرد. آتشفشان‌هایی بزرگ‌تر از ابرآتشفشان‌های قبلی فوران می‌کنند. این اجتناب‌ناپذیر است و برخی از این رخداد‌ها کاملا توانایی این را دارند که تلفات زیادی به نوع بشر وارد کنند یا حتی یک شبه نسل ما را منقرض کنند.

مشکل در این است که معمولا در مورد سطح خطر و فوریت آن خیلی اغراق می‌شود. برخورد‌ها با سیارک‌هایی به بزرگی آن‌چه عصر دایناسور‌ها را به پایان رساند، معمولا در هر ۱۰۰ میلیون سال یک بار اتفاق می‌افتد. ولی این بدان معنی نیست که آن‌ها دقیقا با فاصله ۱۰۰ میلیون سال از یکدیگر با ما برخورد می‌کنند. برخوردهای خیلی کوچک‌تر، مانند حادثه تانگوسکا، تقریبا هر هزار سال رخ می‌دهند؛ اگر به مناطق مسکونی برخورد کنند مشکل بزرگی خواهد بود، ولی وقتی به سطح اقیانوس‌ها و نسبت مناطق مسکونی به مناطق طبیعی فکر کنید، می‌بینید احتمال اینکه در میان این همه جا، سیارک به شهر ما برخورد کند، بسیار اندک است.

هنگامی که ناتوانی یا عدم تمایل به درک مفاهیم پایه‌ای وجود داشته باشد، فکر کردن و ایجاد شایعه در مورد فجایع پیش رو فراگیر می‌شود. این مسئله امسال در ارتباط با یک دنباله‌دار کوچک بی‌ضرر به نام النین رخ داد. اگر اسمش را در گوگل جستجو کنید، می‌توانید انواع و اقسام داستان‌ها را در مورد نحوه نزدیک شدن النین یا حتی برخورد آن با زمین پیدا کنید که مو را بر تن آدم سیخ می‌کند و در آن‌ها صحبت از مرگ و نابودی همه انسان‌ها در مقیاس آخرالزمانی است. این ترس، مدت کوتاهی پس از کشف دنباله‌دار و هنگامی شروع شد که چند نظریه‌پرداز کم‌دانش و پرمدعا، اندازه دم این دنباله‌دار (نوار درخشان و خلأ مانند از ذرات تبخیر شده به دور یک هسته سخت) را با ابعاد هسته آن اشتباه گرفتند.

شایعه به سرعت در اینترنت پخش شد و علاقه معمول مجلات زرد و برنامه‌های بحث آخر شب تلویزیون هم به بال و پر گرفتن این داستان کمک کرد که النین به بزرگی یک سیاره است و هنگامی که از نزدیکی زمین عبور کند، سبب آشفتگی خواهد شد. در حقیقت، همان‌گونه که اختر‌شناسان می‌دانستند، النین با استانداردهای دنباله‌دار‌ها، یک جرم نسبتا کوچک محسوب می‌شود و هیچ‌گاه هم از فاصله ۳۵ میلیون کیلومتری زمین به آن نزدیک‌تر نخواهد شد، فاصله‌ای که ۹۰ برابر دور‌تر از فاصله ماه با زمین است. در این مورد به خصوص، دنباله‌دار متلاشی شد و اکنون دیگر حتی قوی‌ترین تلسکوپ‌ها هم نمی‌توانند بازمانده‌های آن را ببینند.

دانش اندک، راه را برای داستان‌های آخرالزمانی باز می‌کند. ولی این حقیقت که ما به داستان‌های ترسناک علاقه داریم، در آن کم‌تاثیر نیست، به دلیل مشابهی هم ما از یک فیلم ترسناک یا علمی تخیلی لذت می‌بریم؛ به این دلیل که ما را قادر می‌سازد تا از ابتذال زندگی روزمره فرار کنیم. برای برخی، یک دلیل دیگر هم برای این اعتقاد وجود دارد؛ این انتظار که در زمانی که خیلی دور نیست، روز داوری فراخواهد رسید.

پدیده ۲۰۱۲ زنده و پرانرژی است و بدون شک تا روز ۲۲ دسامبر سال آینده همین‌گونه خواهد ماند، هنگامی که بیدار شویم و ببینیم که زمین از محور خود جابجا نشده، قطبین مغناطیسی آن برعکس نشده‌اند یا یک سیاره ناشناخته از نزدیکی آن رد نشده است. اگر تجربیات گذشته چراغ راه آینده ما باشند، به سرعت توضیحاتی برای دلایل نجات ما پیدا خواهند شد و پیشگویان روز داوری جدید، این روز را با مورد بعدی که هنوز زمان آن نرسیده، جایگزین خواهند کرد. همانند همیشه، این هشدارهای تکراری و تجدید شده، مخاطبان مشتاق خود را خواهند داشت و باز هم مانند همیشه، واقعیت علمی در این میان در گوشه‌ای به تماشا خواهد نشست و کسی گوش به آن نخواهد داد.